Kinh thành Huế – Quá trình xây dựng & hình thành

Du lịch Huế & khi nhắc đến cố đô Huế, đa phần người ta nhắc đến Đại Nội, là khu vực bên trong Hoàng Thành bao gồm Tử Cấm Thành. Mà ít ai biết Kinh Thành Huế (vòng thành ngoài cùng, cũng hàm ý là phần diện tích bên trong vòng thành này) mới là nơi bảo vệ chính cho vương triều nhà Nguyễn. Đặc biệt được 2 vị vua Gia Long và Minh Mạng dành nhiều tâm huyết cho việc quy hoạch và xây dựng

Chắc hẳn nhiều người sẽ hiểu nhầm Kinh Thành Huế được vua Gia Long xây dựng. Trong khi đó ông chỉ tại vị có 18 năm rồi mất (1802-1820)

Sự thật là xây dựng Kinh Thành là một công trình vô cùng đồ sộ, và được xây dựng chính dưới triều vua Gia Long và tạm hoàn thành năm 1832 – dưới thời vua Minh Mạng. Ở đây nhắc lại là TẠM hoàn thành, chứ sau đó vẫn còn nhiều việc phải làm

1. Quá trình quy hoạch mặt bằng Kinh Thành Huế

Công cuộc quy hoạch tổng thể Kinh Thành Huế chính thức bắt đầu vào ngày 1-5-1803. Ở giai đoạn này tập trung chủ yếu vào việc giải tỏa mặt bằng, xây dựng đường xá cho việc thi công, chưa trưng tập quân dân.

Công cuộc quy hoạch này làm thay đổi một cách sâu sắc diện mạo địa lý tự nhiên của khu vực quy hoạch Kinh Thành. Đáng kể nhất là phần quy hoạch liên quan đến các thủy lộ ở bờ Bắc sông Hương, tức là hai chi lưu Kim Long và Bạch Yến để tạo thành sông Ngự Hà và sông Hộ Thành Hà như bây giờ.

Trong thời gian quy hoạch chuẩn bị cho việc xây dựng Kinh Thành Huế thì triều đình nhà Nguyễn cũng đã bắt tay vào xây dựng Cung Thành (đổi tên thành Tử Cấm Thành thời Minh Mạng) và Hoàng Thành vào tháng 5-1804.

2. Quá trình xây dựng Kinh Thành Huế

Thời Gia Long

• 28-5-1805: Bắt tay vào xây dựng Kinh Thành – Nắn 2 dòng sông Bạch Yến và sông Kim Long thành Hộ Thành Hà và Ngự Hà; đắp thành bằng đất; đào hệ thống hào trước mặt thành…
• 1806: Xây dựng đàn Nam Giao (tế trời) và đàn Xã Tắc (tế Thần Đất và Thần Lúa)
• 1807: Xây Kỳ Đài
• 1809: Xây dựng 10 cửa ra vào Kinh Thành. Lưu ý là thời Gia Long chỉ là cửa đơn giản, chưa có các Vọng Lâu như bây giờ
• 1818: Ốp gạch mặt trước và mặt phải Kinh Thành
• 1819: Ốp gạch mặt sau Kinh Thành

Thời Minh Mạng

• 1822: Ốp gạch mặt trái Kinh Thành
• 1824: Xây dựng Vọng lâu cửa Cửa Chánh Đông (cửa Đông Ba) và cửa Đông Bắc (cửa Trài)
• 1829: Xây dựng 6 vọng lâu của các cửa: 4 cửa phía Nam và 2 cửa phía Tây
• 1831: Xây Vọng lâu của 2 cửa phía Bắc
• 1832: Tạm hoàn thành công cuộc xây dựng Kinh Thành Huế

Lưu ý; ngoài Kinh Thành thì còn có tòa thành phụ là Thái Bình Đài (đổi tên thành Trấn Bình Đài năm 1836) cũng được bắt tay vào xây dựng năm 1805.

3. Một vài thông tin về Kinh Thành Huế

Để có cái nhìn rõ hơn về mặt kiến trúc, phần này sẽ cung cấp một vài thông số về kích thước như chu vi, diện tích Kinh thành; chiều cao, chiều dày của tường thành; số lượng pháo đài, pháo nhãn…

Chu vi vòng thành

• Mặt tiền: 641 trượng = 2.724,25 m
• Mặt tả: 608 trượng 7 thước 9 tấc = 2.587,3575 m
• Mặt hữu: 625 trượng 8 thước 9 tấc = 2.660,0325 m
• Mặt hậu: 611 trượng 6 thước 8 tấc = 2.599,64 m
• Tổng chu vi: 10.571,64 m

Bề dày của thân thành

• 5 trượng = 21,25 m
• Chiều cao của thân thành
• Mặt ngoài: 1 trượng 5 thước 2 tấc = 6,46 m
• Mặt trong: 9 thước = 3,825 m

Đây là kích thước ghi trong Hội Điển, kích thước thật đo được có chút thay đổi ở từng đoạn thành.

Số lượng pháo đài

Xung quanh thành có tất cả 24 đoạn lồi ra được gọi là Pháo đài. Nếu nhìn xa thì thấy đều đặn nhưng thật ra thì kích thước lớn nhỏ khác nhau tùy theo điều kiện địa lý và vị trí chiến lược mà mỗi pháo đài tọa lạc.

Ngoài 4 pháo đài góc (gọi là Giác bảo) thì 20 pháo đài còn lại được chia là 3 kích cỡ:

• Pháo đài cỡ lỡn: chu vi 328,33 m
• Pháo đài cỡ trung: chu vi 265,40 m
• Pháo đài cỡ nhỏ: chu vi 176,10 m
• Pháo đài – Hình đa giác lồi – Gồm nhiều pháo nhãn

Trong phạm vi các pháo đài, dọc theo tường bắn có những “chỗ xây lõm xuống để đặt súng” – súng đại bác (còn gọi là thần công), chỗ lõm này gọi là Pháo nhãn. Có tất cả 386 pháo nhãn ở trên 24 pháo đài. Ngoài ra trong phạm vi vòng thành còn tăng cường 15 pháo nhãn ở đoạn thành thẳng hia bên Đông Thành Thủy Quan và 3 pháo nhãn ở đoạn thành thẳng trên Tây Thành Thủy Quan để phòng thủ cho 2 đầu sông Ngự Hà. Vậy tổng pháo nhãn là 404.

Số lượng cửa ra vào Kinh Thành Huế

Tính tổng thế Kinh Thành Huế có tất cả 13 cửa ra vào. Bao gồm 11 cửa đường bộ và 02 cửa đường thủy. Kích thước của các cửa ra vào Kinh Thành Huế (chỉ nói 10 cửa chính đường bộ, không nói đến Trấn Bình Môn và 2 cửa Thủy Quan)

• Phần cửa: Chiều cao của cửa: 2 trượng = 8,5 m
• Vòm cửa: Cao 5,185 m; rộng 3,825 m
• Phần vọng lâu, Cao: 8,925 m; dọc và ngang: 8,84 m

Như vậy tổng chiều cao theo Hội Điển là 17,425 m

Lưu ý: đây là số đo chung ghi trong Hội điển, kích thước thật có chút khác biệt nhỏ ở từng cửa.

Để tìm hiểu hết việc quy hoạch, thiết kế cũng như quá trình xây dựng thì phải mất đến hàng trăm trang giấy. Nội dung bài viết này chỉ tổng hợp lại một vài ý chính về quá trình quy hoạch, xây dựng Kinh Thành Huế từ năm 1805 đến 1832. (sưu tầm)